Wegerer Scholz 102 Johannisberg

Philipp von Schaffgotsch

Kiedy dotarłem do bramy, musiałem zapukać kilka razy, zanim przyszedł sługa. Najpierw otworzył małe okno i zapytał, czego chcę. Wspomniałem o moim imieniu i otwierali mi. Inny sługa opiekował się moim koniem i powozem, i poprowadzili mnie do księcia-biskupa, który był w bibliotece zamku.

Powitał mnie tak serdecznie, jak wcześniej, przycisnął się do mnie i przez chwilę stalismy w tym uścisku. Czułem się jak w domu. To były pierwsze słowa Filipa: „Poczuj się jak u siebie w domu Jörg. Cieszę się, że przyszedłeś! ”Zapytał, jak była moja podróż i czy już coś zjadłem. Potem usiedliśmy i zamówiliśmy butelkę wina z piwnicy. W międzyczasie poszedł do kredensu, wyciągnął książkę i podał mi ją ze słowami:

„Twoja matka to dla ciebie napisała. Znalazłem to w jej rzeczach po jej śmierci i przeczytałem. Opowiada ci o swoim życiu, tak dobrze jak nikt inny nie umie, ja też nie. ”

Usiedliśmy i przeczytałem całą historię Matki. Philipp siedział przede mną w milczeniu przez cały czas, patrząc na mnie. Odniosłem wrażenie, że jeszcze raz przeżył wydarzenia, podczas moje przeglądania.

Kiedy skończyłem i już nie kartkowalem, siedziałem w milczeniu. Zbliżało się tak wiele do słuchania o Matce. Wyglądało to tak, jakby odezwała się do mnie.

„Teraz, mój synu, już się spóźnia. Chodźmy spać. Jutro będzie kolejny dzień. Dobranoc, Jörg. - Philipp wstał, poklepał mnie po ramieniu i wyszedł z pokoju. Siedziałem jeszcze przez chwilę, aż świece się wypaliły. Potem też poszedłem spać.

Toen ik bij de slotpoort kwam, moest ik meermalen kloppen voor er een bediende kwam. Hij opende eerst een klein venstertje en vroeg wat ik wilde. Ik noemde mijn naam, en er werd open gedaan. Een andere bediende zorgde voor mijn paard en wagen, en men begeleidde me naar de prins-bisschop, die in de bibliotheek van het slot zat.

Hij begroette me net zo hartelijk als vroeger, drukte zich tegen me aan, en we bleven een tijdje in deze omarming staan. Ik kreeg het gevoel thuis te zijn. Dat waren dan ook Philipps eerste woorden: ‘Voel jezelf thuis Jörg. Ik ben blij dat je gekomen bent!’ Hij vroeg hoe mijn reis was geweest en of ik al iets gegeten had. Daarna gingen we zitten, en lieten een fles wijn uit de kelder halen. In de tussentijd ging hij naar een kast, haalde er een boek uit en gaf het me met de woorden:

‘Dat heeft je moeder voor je geschreven. Ik heb het na haar dood tussen haar spullen gevonden en gelezen. Ze vertelt je over haar leven, zo goed als niemand anders kan, ook ik niet.’

We gingen zitten, en ik las moeders hele verhaal. Philipp zat de hele tijd zwijgend tegenover me in zijn stoel, en keek naar me. Ik had de indruk, dat hij tijdens mijn ombladeren de hem bekend zijnde gebeurtenissen in gedachten nog een keer beleefde.

Toen ik klaar was en niet verder meer ombladerde, bleef ik zwijgend zitten. Het was dichtbij me gekomen, zoveel over moeder te horen. Het was alsof ze met me gesproken had.

‘Nu, mijn zoon, het is al laat geworden. Laten we gaan slapen. Morgen is er ook nog een dag. Welterusten Jörg.’ Philipp stond op, klopte me op de schouder, en liep de kamer uit. Ik bleef nog een tijdje zitten, totdat de kaarsen opgebrand waren. Daarna ging ik ook naar bed.

Wegerer Scholz 101

Philip von Schafgotsch

Pan von Zedlitz w Frankenstein opowiedział mi małą historię o Karlu Abrahamie, o której nigdy nie powiedział nic w swojej skromności. Był bardzo młodym radnym wojennym w sprawie opieki w śląskiej siedzibie Króla Fryderyka kilka lat temu. Tam zaciekle dyskusja z ministrem Schlabrendorfem. Oboje byli tak hałaśliwi, że król otworzył drzwi niezauważony i po chwili nasłuchiwania wszedł do pokoju. Koguty były zszokowane. Król spojrzał na młodego Karla Abrahama i krzyknął: „Pozwól mu mówić dalej!” Karl Abraham wyjaśnił swoje stanowisko w sprawie zaopatrzenia wojsk na Śląsku, tak mądry i ostrożny, że król zwrócił się do Schlabrendorfa i w palcem wskazując na Karla Abrahama wykrzyknął:

„On ma rację! Jak się nazywa? ”„ Karl Abraham von Zedlitz, jego majestat! ”„ On je tutaj! ”

Przy stole król rozmawiał z nim osobiste , zapytał go o najróżniejsze zagadnienia naukowe i związane z zarządzaniem, a po obiedzie powiedział mu: „Zostaje tutaj!” Następnie król Fryderyk nakazał, aby Karl Abraham był radnym Oberambta we Wrocławiu.

Wypiliśmy razem kieliszek wina i wkrótce poszliśmy spać, bo chciałem wyjechać wcześniej.

Następnego ranka mały pojedynczy konia wóz został przygotowanydla mnie do podróży. Aż do Paczków byłem jeszcze na teren pruskiej. Następnie udał się do Javornik w Bohemy. Wybrałem najkrótszą trasę i teraz musiałem wziąć to pod uwagę, aby zostać sprawdzonym przez austriackich żołnierzy. Jednak nikt nie był widoczny. Bez problemu dotarłem do Javornik. Dałem koniowi wodo i sam wziąłem coś w gospodzie. Potem pojechałem dalej pod górę do zamku księcia-biskupa.

Teraz zdałem sobie sprawę z przyczyny tej podróży. Cztery lata temu podczas pobytu w Boza Góra pożegnałem się z matką, ponieważ zgłosiłem się na ochotnika do armii pruskiej. Od tego czasu nie mogliśmy się już zobaczyć. Wojna zajęła całą moją uwagę. Zawsze było dla mnie oczywiste, że mogę dotrzeć do matki w ciągu kilku dni podróży.

Teraz zmarła we Włoszech. Nagle jej nie ma. Nie mogłem już z nią rozmawiać. Mój rozmówca byłby teraz księciem-biskupem. Dzieciństwo spędziłem w jego domu. Przez cały ten czas bardzo się o mnie martwił, był ojcowsko zaniepokojony o mnie i miał ojcowską troskę o mnie, a ja czułam się do niego jak syn.

De Heer von Zedlitz in Frankenstein vertelde me een klein verhaal over Karl Abraham, waarover deze in zijn bescheidenheid nooit iets gezegd had. Hij was enkele jaren geleden als heel jong krijgsraadslid voor een verplegingszaak in het hoofdkwartier van koning Friedrich in Silezië geweest. Daar had hij een heftige discussie met minister Schlabrendorf. Beide waren zo luidruchtig, dat de koning ongemerkt de deur opende, en na een tijdje geluisterd te hebben, de kamer binnen kwam. De kemphanen zwegen geschrokken. De koning staarde de jonge Karl Abraham aan en riep: ‘Dat hij verder spreekt!’ Karl Abraham verduidelijkte zijn standpunt over de bevoorrading van de troepen in Silezië, zo slim en omzichtig dat de koning, zich naar de minister Schlabrendorf wendde en met de vinger naar Karl Abraham wijzend uitriep: 

‘Hij heeft gelijk! Hoe heet hij?’ ‘Karl Abraham Zedlitz, zijne majesteit!’ ‘Hij eet hier!’

Aan tafel sprak de koning alleen met hem, vroeg hem over de meest verschillende wetenschappelijke en beheersvraagstukken en riep hem na het eten toe: ‘Hij blijft hier!’ Vervolgens dicteerde koning Friedrich een order, dat Karl Abraham Oberambtsraadslid in Breslau moest worden.

We dronken samen nog een glas wijn en gingen al gauw naar bed, want ik wilde vroeg vertrekken.

De volgende morgen werd er een kleine eenspanner voor me klaar gemaakt, waarmee ik verder kon reizen. Tot Patschkau bevond ik me nog op Pruisisch gebied. Daarna ging het naar Jauernigk in Bohemen. Ik koos voor de kortste weg en moest er nu rekening mee houden, door Oostenrijkse militairen gecontroleerd te worden. In de verste verte was echter niemand te zien. Ik bereikte Jauernigk zonder problemen. Ik gaf het paard te drinken, en nam zelf ook wat in de herberg. Daarna reed ik verder bergop naar het slot van de prins-bisschop.

Nu werd ik me pas bewust van de reden van deze reis. Vier jaar geleden tijdens een verblijf in Gotthardsberg had ik afscheid van mijn moeder genomen, omdat ik me daar vrijwillig voor het Pruisische leger aangemeld had. Sindsdien hadden we elkaar niet meer kunnen zien. Het oorlogsgebeuren had alle aandacht van me in beslag genomen. Het was toen voor mij altijd vanzelfsprekend geweest, moeder in enkele dagen reizen te kunnen bereiken.

Nu was ze in Italië gestorven. Ze was er plotseling niet meer. Ik kon niet meer met haar praten. Mijn gesprekspartner zou nu de prins-bisschop zijn. In zijn huis had ik mijn jeugd doorgebracht. Hij was in heel die tijd heel bezorgd om mij geweest, hij was vaderlijk bezorgd over mij geweest, en had zich vaderlijk om mij bemoeid, en ik had gevoelens voor hem als een zoon.

Wegerer Scholz 100 Klodzko

twierdza Klodzko

W końcu udałem się do Klodzko z różnymi listami polecającymi od Oberambta i pana von Zedlitz. Kilku młodych oficerów pruskich podróżowało ze mną przez posterunek wojskowy, który początkowo całkowicie zignorował mnie jako osobę cywilną. Kiedy jednak jeden z nich opowiedział innym o bitwie pod Lutynia, w niektórych miejscach i pułkach pomylił się. Uprzejmie mu to wskazałem i powiedziałem, jaki bylo właściwy przebieg walki. Ale nie brałem udziału w rozmowie. Kiedy wysiadłem na następnym przystanku, natychmiast zaproponowano mi łatwiejszy, pierwszy wysiąść, oni również zauważyli, że lekko kuleję.

Cieszyło mnie nawet to, że oficerowie widzieli mnie jako kuriera rządowego. W każdym razie nie mówili już o rzeczach, które można by wyjaśnić jako zdradę. Jeden z młodych oficerów opowiedział o swojej rodzinie i swojej narzeczonej w Brandenburgii. To była przyjemniejsza rozmowa, w której również uczestniczyłem.

W Frankenstein wyszedłem zgodnie z planem i spędziłem noc w posiadłości Zedlitsche. Sam właściciel był w polu z armią pruską. Ojciec przywitał mnie ciepłą życzliwością. Natychmiast zostałem przyjęty do rodziny i czułem się tam bardzo dobrze. Pytali o młodego kuzyna w Wrocławiu i byłem szczęśliwy, mogąc wyjaśnić. Słyszeli także o jego zaręczynach z Wilhelminą Christiną. Kiedy rozmawiałem o niej z entuzjazmem, natychmiast zapytał mnie, czy znam tę dziewczynę. Musiałem temu zaprzeczyć, ale przyznałem, że jestem w podobnej sytuacji z moją narzeczoną Marie-Louise. Teraz musiałem opowiedzieć o Bracie Morawski w Herrnhut.

Rodzina Zedlitzów na Śląsku byli ewangelikow od ponad 200 lat i zobowiązała się do szerzenia nowej doktryny. Dlatego też interesowały ich kwestie religijne dotyczące rozwoju kościoła ewangelickiego. Kiedy powiedziałem im, że jestem w drodze do katolickiego księcia-biskupa Wroclawski, wcale nie byli zaskoczeni, ponieważ jego wielka tolerancja wobec ewangelików była dobrze znana na całym Śląsku. Cicho myślałem, że to także była praca mojej matki.

Zo ging ik tenslotte met verschillende aanbevelingsbrieven van het Oberambt en de heer von Zedlitz op weg naar Glatz. Met de militaire post reisden samen met mij meerdere jonge hoge Pruisische officieren, die mij in het begin als een civiel persoon helemaal negeerden. Toen één van hen echter de anderen over de slag bij Leuthen vertelde, vergiste hij zich in enkele plaatsen en regimenten. Ik wees hem daar vriendelijk op, en vertelde het juiste verloop van de strijd. Maar ik nam niet verder deel aan het gesprek. Bij het uitstappen bij de volgende halte, werd me wel meteen het gemakkelijkere, als eerste uitstappen aangeboden, men zag ook dat ik iets hinkte.

Ik genoot er zelfs een beetje van, dat de officieren me wel als een regeringskoerier zagen. Ze spraken in ieder geval niet meer over zaken, die men als verraad zou kunnen uitleggen. Een van de jonge officieren vertelde over zijn familie en zijn bruid in Brandenburg. Dat was een meer aangenaam gesprek, waar ik ook weer aan meedeed.

In Frankenstein stapte ik zoals gepland uit en overnachtte op het Zedlitsche landgoed. De huisheer zelf was bij het Pruisische leger in het veld. Zijn vader begroette me met een hartelijke vriendelijkheid. Ik werd meteen inde familie opgenomen en voelde me er zeer goed. Men vroeg naar de jonge neef in Breslau, en ik gaf graag uitleg. Men had ook al van zijn verloving met Wilhelmine Christina gehoord. Toen ik vol enthousiasme over haar vertelde, vroeg me mij meteen of ik het meisje kende. Ik moest dat ontkennen, gaf echter toe, dat ik me met mijn bruid Marie-Louise in een gelijkaardige situatie bevond. Nu moest ik over de Broedergemeente in Herrnhut vertellen.

De familie Zedlitz in Silezië waren al meer dan 200 jaar protestant en hadden zich voor de verspreiding van de nieuwe leer ingezet. Ze waren daarom ook nu geïnteresseerd in religieuze vragen omtrent de ontwikkeling van de evangelische kerk. Toen ik hun daarop vertelde, dat ik onderweg was naar de katholieke prins-bisschop van Breslau waren ze helemaal niet zo verbaasd, want zijn grote tolerantie ten opzichte van de protestanten was in heel Silezië welbekend. Ik dacht er stilletjes aan, dat dit ook het werk van mijn moeder geweest was.

Wegerer Scholz 99

Bitwa pod Legnica

Z powodu sytuacji wojskowej nie mogłem zaplanować podróży do Philipa w Bohemy aż do jesieni 1760 roku. Latem austriacki generał Loudon całkowicie pokonał małą śląską armię w pobliżu Landshut. Wraz ze swoją nieco trochę większą armią książę Heinrich uniemożliwił Austriakom połączyć z armii rosyjskiej bo to byłoby wielkie zagrożenie dla jego małej armii. Król Fryderyk rzucił się do niego z inną armią, by mu pomóc. Ale zanim zdążył dotrzeć do księcia Heinricha, musiał walczyć ze swoimi 30 tysiącami ludzi z trzema armiami austriackimi, mając w sumie 90 000 w Legnica, ponieważ już go tam otoczyli. Dzięki sprytnemu manewrowi generał Zieten był w stanie zatrzymać dwie armie swymi jeźdźcami, podczas gdy Friedrich pokonał trzecią armię Austrii i oni uciekli. Potem odwrócił się, sprytnie używając ruchów bojowych przeciwnika, przeciwko jednej z innych armii i rozbił ją. W ten sposób trzecia armia wraz z Zietenem mogły zostać ostatecznie podbite.

Kiedy byłem entuzjastycznie informowany o tej bitwie pod Wroclaw, byłem naprawdę zadowolony z rezultatu, który Friedrich mógł ponownie dosięgać za pomocą swojej sprytnej taktyki, ale ja też wyraźnie zauważyłem, że teraz z Marie-Louise w Berthelsdorf. Wzialem barda daleko distans od mojego dawnego ducha walki. Pytałem więcej o zmarłych i rannych io to, co się z nimi stało po bitwie. W Hochkirch, po bitwie, cygańskie gangi ograbiły zmarłych, zraniły i zabiły rannych, by zabrać ze sobą mundury. Kto wie, co by się ze mną stało, gdy leżałem nieprzytomny i nie pomógł mi pomocnik z Braci Morawski.

Teraz, po bitwie pod Legnicą, w końcu nadszedł cichszy okres i byłem w drodze do Bohemach. Nie było to jednak bez niebezpieczeństwa podczas przerwy w bitwie. Ponieważ pracowałem w Oberambt we Wrocławiu, otrzymałem dobrą radę, jak korzystać z bezpiecznych stanowisk pruskich na moją podróż. Poradzono mi, aby pojechać z Wrocławia do twierdzy Klodzko i wysiąść po drodze w Ząbkowice Sląsk. Potem było kolejne dziesięć kilometrów do Javornik i do zamku Jansky Vrch. Inny pracownik zniechęcał mi to jednak, ponieważ na tej trasie często dochodziło do rabunków grup austriackich siły zrbonie. Postanowił pojechać z Wrocławia do twierdzy Brieg, a stamtąd do twierdzy Nysy. W Nysie z pewnością można wynająć wóz, który następnie przejedzie przez granicę do Janskz Vrch. Na koniec poprosiłem pana von Zedlitza o radę. Natychmiast zdecydował się na pierwszą propozycję, ponieważ w okolicach Ząbkowice Sląsk wielki rodzina von Zedlitz, posiadała dużo własności. Mógłbym tam dostać wóz lub konia, gdyby dał mi list polecający dla mieszkającego tam kuzyna.

Vanwege de militaire situatie kon ik pas in de herfst van 1760 een reis naar Philipp in Bohemen plannen. Nog in de zomer had de Oostenrijkse generaal Loudon bij Landshut een klein Silezisch leger helemaal verslagen. Prins Heinrich verhinderde daaropvolgend met zijn iets groter leger, dat de Oostenrijkers zich daarna met het Russische leger kon samenvoegen en zo een groot gevaar voor zijn klein leger zouden vormen. Koning Friedrich haastte zich met een ander leger naar hem toe om hem te helpen. Maar voor hij Prins Heinrich kon bereiken, moest hij met zijn 30.000 man het gevecht aangaan met drie Oostenrijkse legers met in totaal 90.000 bij Liegnitz, omdat zij hem daar al omsingeld hadden. Door een slim manoeuvre kon generaal Zieten met zijn ruiters twee legers ophouden, terwijl Friedrich het derde leger van de Oostenrijkers ten val bracht en op de vlucht jaagde. Daarna wende hij zich, de gevechtsbewegingen van de tegenstander slim gebruikend, tegen een van de andere legers en sloeg dat ook uit elkaar. Zo kon tenslotte het derde leger samen met Zieten ook overwonnen worden.

Toen men mij enthousiast over deze veldslag bij Breslau op de hoogte bracht, verheugde ik mij weliswaar over het resultaat, dat Friedrich weer met zijn slimme tactiek boeken kon, ik merkte echter ook duidelijk, dat ik in Berthelsdorf bij Marie-Louise een zeer grote afstand genomen had van mijn vroegere vechtlust. Ik vroeg meer naar de doden en gewonden, en wat er met hen na de slag gebeurd was. In Hochkirch hadden zigeunerbendes na de slag, de doden en gewonden beroofd en de nog levende gewonden doodgeslagen, alleen maar om hun uniformen mee te nemen. Wie weet, hoe het mij zou zijn vergaan, toen ik daar bewusteloos lag, en mij niet een helper van de Herrnhuter Broedergemeente geholpen had.

Nu was er na de slag bij Liegnitz eindelijk weer eens een rustigere periode aangebroken, en ik kon op weg naar Bohemen. Dat was desondanks de gevechtspauze niet zonder gevaar. Omdat ik in het Oberambt in Breslau werkte, kreeg ik goede adviezen, hoe ik de veilige posten van de Pruisische stellingen voor mijn reis kon gebruiken. Mij werd aangeraden, om van Breslau naar de vesting Glatz te rijden en onderweg in Frankenstein uit te stappen. 

Daarna was het nog zo’n tien kilometer naar Jauernigk en naar slot Johannesberg. Een andere medewerker raadde me dit echter af, omdat op deze route vaak overvallen door groepjes Oostenrijkse troepen plaatsvonden. Hij sloeg voor, van Breslau naar vesting Brieg te rijden en van daar naar vesting Neisse. In Neisse zou men zeker een wagen kunnen huren, die dan tot over de grens naar Johannesberg zou rijden. Tenslotte vroeg ik heer von Zedlitz om raad. Hij koos direct voor het eerste voorstel, want in de buurt van Frankenstein had de weid vertakte familie von Zedlitz veel bezit. Ik kon daar op een landgoed een wagen of een paard krijgen, als hij mij een aanbevelingsbrief voor een daar wonende neef zou meegeven.