WegererScholz 81

Hrab Nicolaus Ludwig von Zinzendorf

Była mglista październikowa pogoda. Generał Daun wykorzystał to i zaatakował nas. Rozdzielił swoje oddziały i postawił go w nocy, abyśmy byli otoczeni i nie kogo mógł nas nas pomagać. Zaskakująco zaatakował nas w nocy, więc nie przygotowaliśmy jeszcze rozkazu bitwy. Podczas wielkiego bałaganu z nie przejrzyste walkami ulicznymi w Hochkirch i pod ostrzałem suwerenny austriackiej artylerii ponieśliśmy wielkie straty. Król nakazał zatem uporządkowane wycofanie się, aby uratować swoje wojska. Zostałem jednak z jedną kompanią w Hochkirch, aby utrzymać wroga tak długo, jak to możliwe. Za to okopaliśmy się na ulicy. Wściekły strzelenie kartaczu zmusił nas do szukania osłony za ścianą. Nagle poczułem uderzenie w nogę, a krew spłynęła z moich zepsutych spodni. Upadłem i prawdopodobnie straciłem przytomność.

Kiedy obudziłem się, leżałem w kościele. Moja noga była zabandażowane, ale bardzo bolała. Kobieta podeszła do mnie w nieznanym stroju. Dała mi coś do picia i to przywróciło mi do życzę. Kiedy kobieta znów była u mnie, zapytałem ją o jej osobliwe ubranie. Powiedziała mi, że należy do kościoła Braci Morawscy, który został założony kilka lat temu w dzielnicy Löbau przez hrabiego Zinzendorfa. Słyszeli w Herrnhut od bitwa i od razu ruszyli na pomoc rannym. Byli Pietystami. Kobieta chciała wyjaśnić to dalej, ale inny ranny mężczyzna wołał ją, a ona biegła do nim.

Po około dwóch tygodniach moja noga została uzdrowiona do tego stopnia, że ​​mogłem się potknąć, ale za pomocą kuli. Teraz chciałem opuścić Saksonię, z powrotem do domu, do Śląsk. To nie było tak łatwe, jak sobie wyobrażałem na początku. Nie miałem pieniędzy i byłem zależny od łaskawej pomocy bliźnich. Ponadto byłem wrogim żołnierzem w Saksonii. Każdy mógł to zobaczyć z mojego munduru. Kiedy zapytałem u wozów na ulicy, czy chcą mnie zabrać, zwykle słyszałem tylko ostre, negatywne słowa: „Idź do twój król i najpierw zdobić tam trochę pieniędzy. Potem możesz z nami jechać.

Het was mistig oktoberweer. Dat benutte generaal Daun en viel ons aan. Hij had zijn troepen verdeeld, en ’s nachts in positie gebracht, zodat we omsingeld waren, en ons geen hulp kon bereiken. Hij viel, voor ons verrassend, nog in de nacht aan, zodat we nog geen slagorde hadden opgesteld. Tijdens de grote warboel met onoverzichtelijke straatgevechten in Hochkirch en onder het vuur van de oppermachtige Oostenrijkse artillerie leden we grote verliezen. De koning beviel daarom tot een geordende terugtrekking, om zijn troepen te redden. Ik bleef echter met één compagnie in Hochkirch achter, om de vijand zo lang mogelijk op te houden. We hadden ons daarvoor in een straatje verschanst. Een woedend kartetsvuur dwong ons, achter een muur dekking te zoeken. Plotseling voelde ik een slag tegen mijn been, en bloed stroomde uit mijn kapot gereten broek. Ik zakte in elkaar, en verloor waarschijnlijk het bewustzijn.

Toen ik weer bij kwam, lag ik in een kerkje. Mijn been was verbonden, maar deed veel pijn. Er kwam een vrouw in een mij onbekende klederdracht op me af gelopen. Ze gaf me iets te drinken en daarmee kwamen mijn levensgeesten weer bij me terug. Toen de vrouw weer een keer bij me was, vroeg ik haar naar haar eigenaardige kleding. Ze vertelde me dat ze bij de Herrnhuter broedergemeente hoorde, die enkele jaren geleden in de buurt van Löbau door graaf Zinzendorf was opgericht. Ze hadden in Herrnhut over de slag gehoord, en waren meteen op weg gegaan, om de gewonden te helpen. Ze waren Piëtisten. De vrouw wilde het nog verder uitleggen, maar een andere gewonde riep haar, en ze snelde weg.

Na ongeveer twee weken was mijn been zo ver genezen, dat ik alleen, maar met een kruk weer kon strompelen. Nu wilde ik weg uit Saksen, weer terug naar huis, naar Silezië. Dat was niet zo makkelijk, als dat ik me dat in het begin had voorgesteld. Ik had geen geld en was op de genadige hulp van medemensen aangewezen. Daar kwam nog eens bij, dat ik in Saksen een vijandige soldaat was. Iedereen kon dat aan mijn uniform zien. Als ik bij een wagen op straat vroeg, of ze me mee wilden nemen, hoorde ik meestal slechts harde, afwijzende woorden: ‘Ga toch naar je koning en haal daar eerst geld. Dan kun je meerijden.’

Wegerer Scholz 80

lewo na pomnik Ernst Wilhekm von Schlabrendorff

Kiedy w grudniu 1757 r. Friedrich weszło znowu na Worclaw, poinformowano go o zdarzeniach, jednej strony przez pruskiego ministra von Schlabrendorfa, a on potem z jednym pociągnięciem piorą zwolnił biskupa. Philipp natychmiast przejechał z Bibianę do zamek Johannesburga w Bohemach. Zrozumiałem właściwe zachowanie księcia biskupa. Wciąż był w swojej diecezji, ale w miejscu, gdzie król pruski nie miał nic do powiedzenia, tylko najwyższy pasterz, papież w Rzymie. Nie mogłem ich tam odwiedzić jako pruskiego żołnierza. Prusowie potraktowaliby mnie jak dezertera, a Austriacy w Bohemy natychmiast by mnie schwytali. Więc świętowałem skromne Boże Narodzenie w moim pokoju z sługa przed powrotem do mojego pułku na łące.

Wszyscy mieliśmy nadzieję, że po straszliwej porażce Austriaków w Lutynia wojna się skończy. Tak jednak nie było. Rok później walki znów wybuchły. Duże armie z Rosji, Francji i ponownie z Austrii maszerowały przeciwko Prusom, aby je pokonać. Król Friedrich pokonał Rosjan w Zorndorfie. Potem musiał przyjechać do pomocą swojemu bratu Heinrichowi w Saksonii. Został tam również zamówiony nasz pułk śląski.

Maszerowaliśmy przez Gryfów, Luban i Zgorzelec do Budziszyn. Tam połączyliśmy się z innymi pruskimi odziały, tworząc armię złożoną z około 40 000 ludzi. Armia austriacka pod dowództwem generała Dauna, która przybyła z Bohemy do Saksonii, była około dwa razy silniejsza, donosi nasz zwiadowca. Budowaliśmy nasze obozy kolo mieście Hochkirch i czekaliśmy na dalsze wzmocnienie.

Toen in december 1757 Friedrich weer Breslau binnentrok, werd deze over de voorvallen van één kant namelijk door de Pruisische minister von Schlabrendorf geïnformeerd, en hij ontsloeg daarop met een pennenstreek de bisschop. Philipp was daarop meteen met Bibiana naar slot Johannesberg in Bohemen gereden. Ik begreep het gepaste gedrag van de prins-bisschop goed. Hij bevond zich nog steeds in zijn bisdom, maar op een plaats, waar de koning van Pruissen niets te zeggen had, alleen de hoogste herder, de paus in Rome. Daar kon ik hen als Pruisisch soldaat niet bezoeken. De Pruissen zouden me als een deserteur behandeld hebben en de Oostenrijkers in Bohemen zouden me meteen gevangen genomen hebben. Zo vierde ik met de huisknecht een bescheiden kerstfeest in mijn kamer, voordat ik weer naar mijn regiment aan de Weide terug ging.

We hadden allen gehoopt, dat met de verschrikkelijke nederlaag voor de Oostenrijkers bij Leuthen, de oorlog voorbij zou zijn. Dat was echter niet zo. Een jaar later laaiden de gevechten weer op. Grote legers uit Rusland, Frankrijk en ook weer uit Oostenrijk marcheerden tegen Pruissen, om hen te verslaan. Koning Friedrich versloeg de Russen bij Zorndorf. Vervolgens moest hij zijn broer Heinrich in Saksen te hulp komen. Ook ons Silezisch regiment werd daarheen gecommandeerd.

We marcheerden via Greiffenberg, Lauban en Görlitz naar Bautzen. Daar werden we samengevoegd met andere Pruisische troepen en vormden daarmee een leger van ongeveer 40.000 man. Het Oostenrijkse leger onder generaal Daun, dat van Bohemen naar Saksen kwam, was ongeveer dubbel zo sterk, zo had onze verkenner gemeld. We sloegen bij het stadje Hochkirch een lager op en wachtten op verdere versterkingen.

Wegerer Scholz 79

Katedra Wroclaski po wojna II

Kilka dni później, po krótkim oblężeniu, Friedrich weszło do Wrocławia. Nasz pułk rozbił obóz w zamkowym parku przed Brzezia na łące. Dwa dni później, to było cztery dni przed Bożym Narodzeniem, wziąłem tygodniowy urlop, ponieważ chciałem odwiedzić moją mamę w Wrocławiu. Nie widziałem jej od prawie roku. Teraz mogliśmy wspólnie świętować Boże Narodzenie.

Kiedy przyszedłem do domu księcia biskupa, byłem zszokowany, ponieważ musiałem konstatować, że wszystkie okna na parterze były zamknięte okiennicami. Musiałem kilkakrotnie zapukać do drzwi i zadzwonić, aż wreszcie otworzy się służący. Był jedynym mieszkańcem domu i dowiedziałem się od niego, co się tutaj wydarzyło w ostatnich dniach i tygodniach.

Kiedy Austriacy zajęli latem prawie cały Śląsk, również najechali na Breslau i zaczęli ponownie zakładać czysto katolicki austriacki rząd. Biskup Philipp Schaffgotsch rozlokował się w sensie przykazanie tolerancji od króla Fryderyka, że ​​duża liczba byłych urzędników austriackich może pozostać na stanowisku niezależnie od ich religii, ponieważ byli doświadczonymi i dobrymi urzędnikami państwowymi. Ci jednak rzucili się teraz, by wydalić wszystkich innych niekatolickich urzędników.

Philipp próbował mediować i był bardzo przychylny tym protestantom. Podczas przyjęcia u głównego dowódcy austriackiego Philipp chciał zwrócić na to uwagę. Został jednak odmówiony wjazd na dwór przez austriackiego oficera, ponieważ niesiono mu polecenie order czarnego orła, nadane mu przez Friedricha. Aby móc zrealizować swój plan, odejmował order. Mógł teraz wejść do pokoju i pomyślnie zrealizować swój plan. Zostało to po raz kolejny obwiniane przez kapituła katedry i skarżyli mu szkodliwe zachowanie dla kościoła. Zostali zmuszeni do śpiewania świątecznej pieśni kościelnej w katedrze z okazji okupacji austriackiej.

Enkele dagen later trok Friedrich na een korte belegering Breslau binnen. Ons regiment had in een slotpark iets buiten Brelau am Weide een kamp opgezet. Twee dagen later, het was vier dagen voor Kerstmis, nam ik een week vakantie, want ik wilde mijn moeder in Breslau bezoeken. Ik had haar al bijna een jaar niet meer gezien. Nu konden we samen Kerstmis vieren.

Toen ik bij het huis van de prins-bisschop kwam, schrok ik want ik moest vaststellen, dat alle ramen op de begane grond met luiken gesloten waren. Ik moest meermaals op de deur kloppen en roepen, totdat een huisknecht eindelijk open maakte. Hij was de enige bewoner van het huis, en van hem hoorde ik, wat zich hier in de laatste dagen en weken had afgespeeld.

Toen de Oostenrijkers in de zomer bijna heel Silezië bezet hadden, trokken ze ook Breslau binnen, en begonnen weer een zuiver katholiek – Oostenrijkse landsregering te installeren. Bisschop Philipp Schaffgotsch had zich in de zin van het tolerantiegebod van koning Friedrich ingezet, om een groot aantal van de vroegere Oostenrijkse ambtenaren onafhankelijk van hun religie in hun ambt konden blijven, omdat ze ervaren en goede staatsdienaars waren. Deze echter haastten zich nu, om alle overige niet katholieke ambtenaren te verdrijven.

Philipp probeerde te bemiddelen, en zette zich zeer voor deze protestanten in. Tijdens een ontvangst bij de Oostenrijkse hoofdcommandant wilde Philipp deze zelf zijn wensen onder de aandacht brengen. Hem werd echter door een Oostenrijkse officier de toegang tot de zaal geweigerd, omdat hij de door Friedrich aan hem verleende zwarte adelaarsorde droeg. Om zijn plan toch te kunnen doorvoeren, deed hij de orde af. Hij kon nu de zaal binnen en zijn plan succesvol uitvoeren. Dit werd hem nu weer kwalijk genomen door het domkapittel, en deze wierp hem schadelijk gedrag voor de kerk voor. Men dwong hem, in de dom uit gelegenheid van de Oostenrijkse bezetting een feestelijk kerklied te zingen.

Wegerer Scholz 78

Karczma w Żar

Wieczorem po bitwie król Friedrich jechał raz jeszcze wzdłuż linii, gdzie regimenty robili obóz i rozpalały ogniska. Kiedy przybył do naszego regimentu, zapytał, czy są jeszcze jakieś inne bataliony który mieli chęć jechać z nim do Lutynia. Chciał spędzić noc w zamku. Nasz batalion i wiele innych meldowali się natychmiast, ale król powiedział, że trzech wystarczy. Natychmiast udaliśmy się do Żar. Było tam zupełnie ciemno i mieliśmy tylko jedną małą lampkę, z tym która wskazywała nas drogę gospody karczma w Żarze.

Kiedy dotarliśmy do Lutynia, zatrzymaliśmy się, a król wszedł do oświetlonego zamka. Machał do nas, że możemy zostać na zewnątrz. Widzieliśmy z końskich koców koni związanych z zamkiem, że austriaccy oficerowie mieli kwater w zamku. Spodziewaliśmy się, że schwytą króla. Ale było zupełnie inaczej. Król podszedł do Austriaków, pozdrawiając ich tak, jakby miał za sobą całą armię i zapytał, czy mógłby zrobić również kwater tutaj na zamku. Austriacy go rozpoznali, straszone zrobili mu miesce, a nawet odprowadzili mu na pierwsze piętro, gdzie znajdowały się pokoje gościnne. Potem uciekali.

Na mostku w Lutynia wciąż powstawały małe bitwy, ponieważ tam stacjonująca pruska postarunek musiała uniknąć tego, że Austriacy po powrocie podpalą most nad Bystrzyca Dusznicka.

Kiedy armia pruska w Żarze usłyszała te strzały, włożyła broń na ramiona i podążyła za królem. Podczas przemarszu przez nocne ciszę, pruskiego grenadiera z pięknym tenorowym głosie, zaczynał spiewac kościelnej pieśni, znany refren ciagle śpiewano przez dwadzieścia tysięcy chrapliwych gardeł:

Nun danket alle Gott,

Mit Herzen, Mund und Händen,

Der große Dinge tut,

An uns und alle Enden.

Na koncu prawie cała armia pruska zebrała się tej nocy w Lutyna, i mieli ich obóz w zamkowym parku stanowiła szeroka żywy ściana, która chroniła ich króla. Mógł być naprawdę dumny ze swojego sukcesu. 30 000 Prusów zmiażdżyło 80 000 Austriaków. Musiałem znów pomyśleć o mojej rozmowie, ktory miałem z króla w Wroclawiu jako mały chłopiec. Byłem dumny, że byłem tam teraz.

’s Avonds na de slag reed koning Friedrich nog een keer langs de hele linie, waar de regimenten hun lager hadden en vuren hadden aangestoken. Toen hij bij ons regiment kwam, vroeg hij, of er nog enkele bataljons zin hadden, met hem naar Lissa te gaan. Hij wilde daar in het slot overnachten. Ons bataljon en nog vele andere meldden zich meteen maar de koning zei, dat drie genoeg zou zijn. We trokken meteen op naar Saara. Daar was het helemaal donker, en we hadden alleen maar één klein lampje, waarmee de waard van de herberg in Saara de weg wees. 

Toen we in Lissa kwamen, hielden we halt, en de koning ging alleen het verlichte slot binnen. Hij wenkte naar ons, dat we buiten konden blijven. Aan de paardendekens van de voor het slot aangebonden paarden konden we zien dat Oostenrijkse officieren in het slot kwartier hadden. We verwachtten dat ze de koning gevangen zouden nemen. Maar het liep helemaal anders. De koning liep op de Oostenrijkers toe, en begroette ze alsof hij zijn hele leger achter hem had staan, en vroeg of hij hier in het slot ook nog kwartier mocht maken. De Oostenrijkers herkenden hem, maakten geschrokken plaats voor hem en begeleidden hem zelfs naar de eerste verdieping waar de gastenkamers waren. Daarna maakten ze dat ze weg kwamen.

Bij de brug in Lissa ontstonden steeds weer kleine gevechten, omdat de daar gestationeerde Pruisische post moest vermijden, dat de Oostenrijkers op hun terugtocht ook nog de brug over de Weistritz in brand zouden steken.

Toen het Pruisische leger bij Saara deze schotenwisselingen hoorde, zetten ze de geweren aan de schouder, en trokken hun koning achterna. Tijdens hun mars door de donkere stilte, zette een Pruisische grenadier met een prachtige tenorstem een kerklied in, het bekende refrein werd steeds door twintigduizend schorre kelen meegezongen:

Nun danket alle Gott, 

Mit Herzen, Mund und Händen,

 Der große Dinge tut, 

An uns und alle Enden.

Tenslotte kwam bijna het hele Pruisische leger in die nacht nog in Lissa samen, en hadden hun lager in het slotpark, een brede levende muur, die hun koning beschermde. Hij kon werkelijk trots op zijn succes zijn. 30.000 Pruissen hadden 80.000 Oostenrijkers vernietigend verslagen. Ik moest weer aan mijn gesprek denken, dat ik als kleine jongen met de koning in Breslau had. Ik was trots, dat ik nu erbij was.

Wegerer Scholz 77

Friedrich i bitwa u Lutynia

W Lutynia Austriacy okopali się na cmentarzu małego kościoła. Strzelali stamtąd setkami bron i nie mogliśmy podejść bliżej. Ale konnym artyleria już podjechal i ustawiona w linii prostej. Nastąpiła nagła walka w ciszy. Z cmentarza w Lutynia nie strzelali już, bo odeszliśmy od ich zasięgu, a naszej artylerii tez nie można było trafić.

Nasz pułk usiadł na ziemie, wypiliśmy coś i obserwowaliśmy, jak amunicja została wyładowana. Wszystko poszło bardzo szybko, ponieważ jak na placu ćwiczeń nikt nie chciał, aby żołnierze, którzy byli na cmentarzu, otrzymywali pomoc. Oficer artylerii wydał rozkaz, aby rozpocząć strzelanina, a my musieliśmy trzymać uszy zamknięte, więc grzmotał nieprzerwanie przez pół godziny.

Potem przyszedł sygnał do ataku i szliśmy z zamontowanymi bagnetami na cmentarzu. Wydało nam się cudem, że niektórzy Austriacy przeżyli strzelanina, ponieważ zostaliśmy przyjęci z rozwścieczoną strzelaniną. Nasz porucznik nie dał się wpływać temu: "Ludzie, idźcie za mną!" krzyczał i rzucił się naprzód. Nikt nie chciał zostać, więc ruszyliśmy naprzód. Porucznik rzucil się do bramy cmentarza i wlecieliśmy, ale tylko widzialismy tam trupy i rannych. Bitwa o centrum Lutynia dobiegła końca.

Armia austriacka kolejny raz próbował oprzeć się na zachodzącemu słońcu w pobliżu Zar. Nasz pierwszy atak i nas następujący jazda jednak je rozdzieliły.

In Leuthen hadden de Oostenrijkers zich op het kerkhof van het kleine kerkje verschanst. Ze vuurden van daaruit met honderden geweren, en het was onmogelijk voor ons, om dichterbij te komen. Maar de bereden artillerie kwam al aan gereden en stelde zich in een directe lijn op. Daarbij kwam een plotselinge gevechtsstilte. Vanaf het kerkhof in Leuthen werd niet meer geschoten, omdat wij uit hun reikwijdte waren gegaan, en ook onze artillerie kon niet geraakt worden.

Ons regiment ging op de grond zitten, we dronken wat, en keken toe, hoe de munitie afgeladen werd. Het ging allemaal heel snel, als op het exercitieplein, men wilde vermijden, dat de op het kerkhof ingesloten manschappen hulp kregen. Een artillerieofficier gaf het bevel om met het bombardement te beginnen, en we moesten onze oren dicht houden, zo donderde het een half uur lang, ononderbroken.

Vervolgens kwam het signaal om aan te vallen en we liepen met de opgezette bajonetten op het kerkhof af. Ons leek het een wonder dat sommige Oostenrijkers de beschieting overleefd hadden, want we werden ontvangen met een woedend geweervuur. Onze luitenant liet zich hierdoor niet van de wijs brengen: ‘Mensen, volg mij!’, riep hij en stormde vooruit. Niemand wilde achter blijven, en zo renden we voorwaarts. De luitenant stootte de poort van het kerkhof open, en we stroomden naar binnen, zagen echter alleen maar lijken en gewonden. De strijd om het centrum van Leuthen was voorbij.

Het Oostenrijkse leger probeerde nog een keer, in de buurt van Saara bij de ondergaande zon tegenstand te bieden. Onze eerste aanval en de ons volgende ruiterij dreven hen echter uit elkaar.

Wegerer Scholz 76

Bitwa pod Lutynia

Zrobiliśmy korytarzy i nasza kawaleria mogła przeprowadzić pierwszy atak na flankę tam okrążyć ich i zaatakował od tyłu. Maszerowaliśmy dalej, strzelby były ładowane, strzelane, ładowane i strzelane ponownie. Wróg piechoty odpowiedział na ogień. Było jednak znacznie wolniej niż nasze, a ich straty stały się bardzo duże. Następnie pierwszy żołnierze uciekali i biegli między w jednostkach stojący w stary konfiguracji i pokręcili ich. Wtedy nie mieli czasu na przegrupowanie, tak jak potrzebowali do ataku. To był główny cel planu Friedricha przez ten nagły atak na flankę. Wszyscy teraz zrozumieli i wiedzieli, jak mądry om miał to wszystko wymyślone dla nas i zobaczyliśmy sukces.

Jego mała armia była nadal tylko w kontakcie niewielka część ogromnej armii austriackiej, i dlaczego to w tej miejsce przeważone. Jednak uciekający pobity piechota również przeszkadzała szyku bojowego pułku obok, który w związku z tym nie mógł powstrzymać naszą skoncentrowany atak.

W ten sposób goniliśmy Austriakami do Lutynia. Tu książę Karol miał na wzgórzu z dwóch wiatraków, szybko wprowadzil w mnóstwo armaty, i otrzymaliśmy wściekły grad kuly. Najpierw musieliśmy się zatrzymać i wycofać coś, aby nie dać się łatwo zastrzelone. Ale nawet ten rozkaz została przeprowadzona z wielką pewnością przez nas. Wiedzieliśmy, że to nie wycofanie, ale interwencja taktyczna.

We maakten gangen en onze ruiterij kon de eerste aanval op de flank van de tegenstander uitvoeren, door hen te overvleugelen en van achteren aanviel. Wij marcheerden verder, de geweren werden geladen, afgevuurd, geladen en weer afgevuurd. De vijandelijke infanterie beantwoordde het vuur. Het was echter veel langzamer als dat van ons, en hun verliezen werden zeer groot. Daarna sloegen de eersten op de vlucht en renden tussen de langs hun in de oude opstelling staande eenheden door, en bracht ze in de war. Die hadden vervolgens geen tijd meer zich te hergroeperen, zoals dat voor een aanval nodig was. Dat was het belangrijkste doel van Friedrichs plan door deze plotselinge aanval in de flank. Dat begrepen we nu allemaal, en wisten, hoe slim hij dat allemaal voor ons bedacht had en zagen het succes.

Zijn klein leger stond nog steeds met slechts een klein deel van het reusachtige Oostenrijkse leger in contact, en was daarom alleen op deze plek aan de overhand. Door de op de vlucht geslagen infanterie werd echter ook de slagorde van het er langs opgestelde regiment verstoord, dat daardoor ook niet onze geconcentreerde aanval kon tegenhouden.

Zo dreven we de Oostenrijkers tot Leuthen. Hier had prins Karl op een heuvel met twee windmolens, snel veel kanonnen in stelling laten brengen, dien ons met een woedende kogelhagel ontvingen. We moesten eerst stoppen, en iets terugtrekken om niet eenvoudig weg in mekaar geschoten te worden. Maar zelfs dit bevel werd door ons met grote zekerheid uitgevoerd. We wisten dat dit geen terugtrekking was, maar een tactische ingreep.